《Dự đoán: Làm thế nào để kiểm soát mạch máu DeFi trị giá 130 tỷ USD trên chuỗi?》 Tính đến tháng 7 năm 2025, tổng giá trị khóa (TVL) của toàn bộ hệ sinh thái DeFi khoảng 137 tỷ USD. Những khoản tiền này không hoạt động một cách ngẫu nhiên, mà chúng phụ thuộc vào một cơ sở hạ tầng cực kỳ quan trọng nhưng thường bị bỏ qua: Oracle. Trong số đó, Chainlink là mạng lưới oracle phi tập trung được sử dụng rộng rãi nhất hiện nay. Theo dữ liệu từ DefiLlama, chỉ riêng nhà cung cấp oracle này đã hỗ trợ tổng giá trị tài sản trên chuỗi (TVS, Tổng giá trị được bảo đảm) vượt quá 51 tỷ USD. Nói cách khác, gần một nửa tài sản DeFi trên toàn mạng phụ thuộc vào Chainlink để cung cấp giá cả để hoạt động bình thường. Điều này cũng có nghĩa rằng: Nếu Chainlink gặp sự cố nghiêm trọng hoặc bị tấn công, 51 tỷ USD tài sản trên chuỗi này có thể rơi vào trạng thái "vận hành mù" - định giá sai lệch, thanh lý sai, cho vay không phù hợp, hậu quả sẽ rất nghiêm trọng. Đó chính là oracle, mạch máu vô hình của DeFi. Nó không dự đoán tương lai, cũng không giải thích xu hướng - nó chỉ làm một việc: truyền đạt thực tế bên ngoài cho chuỗi. Bài viết này sẽ giúp bạn phân tích cơ sở hạ tầng không thể thiếu này trên chuỗi: nó hoạt động như thế nào? Nó quan trọng như thế nào đối với các giao thức DeFi? Nó quyết định số phận tài sản của bạn ra sao? "Oracle không phải là người tiên tri, nó là đài phát thanh định giá trên chuỗi" Giả sử Alice và Bob đang đặt cược trên thị trường dự đoán Polymarket về quyết định lãi suất của Cục Dự trữ Liên bang vào tháng 7 năm 2025, Alice đặt cược 100 USD cho rằng lãi suất sẽ giữ nguyên, Bob đặt cược 150 USD cho rằng lãi suất sẽ giảm 25 điểm cơ bản. Quá trình thực hiện cược này rất đơn giản: trước tiên, chúng ta cần biết kết quả thực tế, giả sử kết quả là lãi suất không thay đổi, sau đó chúng ta cần thông qua "một cơ chế nào đó" để truyền đạt kết quả cho hợp đồng thông minh trên chuỗi, và hợp đồng thông minh sẽ thực hiện logic tương ứng dựa trên kết quả được thông báo, giúp Alice có lợi. Hình dưới đây là mô tả về thị trường tương ứng trên Polymarket: Chúng ta có thể biết rằng kết quả cược sẽ dựa trên kết quả được công bố trên trang web chính thức của Cục Dự trữ Liên bang, và sau khi kết quả được xác định, nó sẽ được "phân tích lên chuỗi" kịp thời, mô tả "Giải quyết" trong mô tả chính là "một cơ chế nào đó" mà chúng ta đã nói đến. Cơ chế này chính là oracle. Qua ví dụ trên, chúng ta có thể phân tích hoạt động của oracle thành một số phần: > Thu thập dữ liệu: Bước đầu tiên trong hoạt động của oracle là thu thập dữ liệu từ thế giới bên ngoài, những dữ liệu này có thể là dữ liệu thị trường tài chính truyền thống, dữ liệu thời tiết, kết quả sự kiện.... > Tập hợp dữ liệu: Giống như trong nghiên cứu khoa học, dữ liệu thu được thường không được sử dụng trực tiếp mà cần phải trải qua nhiều bước xử lý. Oracle cũng vậy, chúng ta không sử dụng một nguồn thông tin đơn lẻ. Ví dụ, trong DeFi, chúng ta thường cần giá tài sản từ CEX làm tham khảo, nhưng oracle thường sẽ tổng hợp giá tài sản từ nhiều CEX chính, đồng thời theo dõi và loại bỏ dữ liệu bất thường, chỉ khi nhiều bên đáng tin cậy mà oracle chọn đều cho rằng giá là đáng tin cậy thì mới có thể sử dụng cho các bước tiếp theo. > Đưa dữ liệu lên chuỗi: Dữ liệu đã được tổng hợp sẽ được ghi vào blockchain dưới dạng giao dịch, để hợp đồng có thể đọc. > Sử dụng dữ liệu: Sau khi dữ liệu được đưa lên chuỗi, bất kỳ hợp đồng nào cũng có thể gọi giao diện của oracle để lấy thông tin dữ liệu mong muốn. "Các giao thức DeFi đều là những kẻ mù về giá cả, oracle là đôi mắt của họ" Sau khi hiểu cơ chế của oracle, chúng ta cần biết nó thực sự đóng vai trò gì trong thế giới DeFi. Đừng quên rằng, các hợp đồng trên chuỗi hoàn toàn là "sinh vật mạng cục bộ" - chúng không thể nhìn thấy sự tăng giảm của giá tiền điện tử, không cảm nhận được các sự kiện thực tế, ngay cả khi ETH từ 3000 USD giảm xuống 1 USD, chúng cũng không biết gì cả. Điều này có nghĩa rằng: bất kể bạn đang vay, giao dịch, hay phát hành stablecoin, mua sản phẩm phái sinh, chỉ cần hoạt động của bạn phụ thuộc vào "giá bên ngoài" hoặc "dữ liệu bên ngoài", oracle đều ở trước hoặc sau màn, dẫn dắt quyết định của hợp đồng. Vì vậy, trong phần này, chúng tôi sẽ chia sẻ cách oracle kiểm soát từng hành động của bạn trong các giao thức DeFi. Cảnh 1: Nhiều ứng dụng trong vay mượn Trong các giao thức vay mượn, oracle vừa là hệ thống đánh giá của người cho vay, vừa là bộ kích hoạt thanh lý. Nó có thể quyết định nhiều điều. Ví dụ: > Bạn có thể vay bao nhiêu tiền: Trong các giao thức vay mượn, bạn không phải "vay bao nhiêu thì vay". Giao thức phải biết "giá trị hợp lý" của tài sản thế chấp của bạn, giá trị này được lấy từ oracle. Dù bạn thế chấp wETH hay wBTC, oracle sẽ cung cấp giá thị trường mới nhất, giao thức sẽ tính toán bạn có thể vay tối đa bao nhiêu tài sản dựa trên tỷ lệ thế chấp đã thiết lập (LTV). > Bạn có đang nợ quá nhiều không: Sau khi vay không có nghĩa là bạn có thể yên tâm, vì giao thức trên chuỗi sẽ liên tục cập nhật giá từ oracle, tính toán động xem nợ hiện tại của bạn có vượt quá mức cho phép hay không. Tỷ lệ thế chấp giảm, có phải bạn đang nợ quá nhiều không, điều này phụ thuộc vào oracle để xác định. > Bạn có bị buộc phải trả nợ không: Điều thực sự khiến bạn "phá sản" không phải là giá thị trường mà là khoảnh khắc oracle cập nhật. Khi nó cung cấp giá mới nhất lên chuỗi, và hệ thống giao thức phát hiện bạn đã dưới ngưỡng thanh lý, giao thức sẽ thực hiện thanh lý. Cảnh 2: Phát hành và đánh giá stablecoin Cơ chế cốt lõi của giao thức stablecoin là "thế chấp → phát hành → đổi lại". Trong vòng khép kín này, hệ thống phải liên tục biết giá thị trường hiện tại của tài sản thế chấp (như ETH) để xác định xem người dùng có đủ điều kiện phát hành hay không, có kích hoạt điều kiện đổi lại hay không. Những thông tin giá quan trọng này đều đến từ sự tương tác với oracle. Lấy USDe của Ethena làm ví dụ, trong thiết kế stablecoin Delta-Neutral như vậy, oracle sẽ thông qua giá của tài sản thế chấp (như ETH) để tính toán: > Số lượng USDe mà người dùng có thể phát hành > Thanh toán khi thực hiện đổi lại > Quản lý dữ liệu vị thế Delta-Neutral để đảm bảo neo ổn định Cảnh 3: Thanh toán lợi nhuận của hợp đồng vĩnh viễn trên chuỗi Hợp đồng vĩnh viễn là một sản phẩm hợp đồng không có thời hạn, giá của nó cần phải liên tục phù hợp với giá thị trường. Hiện tại, hầu hết quyền định giá tài sản đều nằm trong tay CEX, vì vậy khi thiết kế sàn giao dịch hợp đồng vĩnh viễn trên chuỗi, cần phải nhờ đến oracle để lấy giá thị trường đáng tin cậy, đồng thời giá thu được có thể được sử dụng cho một số mục đích sau: > Quyết định giá mở/đóng vị thế > Tính toán tỷ lệ phí vốn > Tính toán PnL > Thanh lý vị thế Cần lưu ý rằng các sàn giao dịch hợp đồng vĩnh viễn trên chuỗi có nhiều cách lựa chọn và sử dụng oracle khác nhau, tiếp theo chúng ta sẽ lấy "HyperLiquid" - một cái tên đang hot hiện nay làm ví dụ, hình dưới đây là giao diện hiển thị của nó, chúng ta có thể thấy hợp đồng vĩnh viễn BTC-USD có hai mức giá: "Giá đánh dấu" và "Giá oracle". Trong tài liệu chính thức có giải thích: Nói một cách đơn giản, "Giá oracle" là giá thị trường hiện tại của tất cả các sàn giao dịch chính (bao gồm cả giá thị trường của HyperLiquid) được tính trung bình có trọng số. Giá này chỉ được sử dụng để tính toán tỷ lệ phí vốn. Còn "Giá đánh dấu" là giá đã được xử lý lại từ "Giá oracle". Nó là giá trung bình của "Giá oracle", "Giá giao dịch trên HyperLiquid" và giá của các CEX. Giá này so với "Giá oracle" đơn lẻ thì ổn định hơn, vì vậy nó được sử dụng để tính toán ký quỹ, thanh lý, thanh toán PnL, và xử lý kích hoạt TP/SL. "Oracle có thể lấy đi mạng sống của bạn" Trong DeFi, oracle là "đôi mắt" của các giao thức, các hoạt động cốt lõi như vay mượn, thanh lý, định giá đều phụ thuộc vào đầu vào giá của nó. Đặc biệt trong các tình huống vay mượn, chỉ cần oracle có chút sai lệch, có thể gây ra phản ứng dây chuyền: lãi suất tăng vọt, vị thế bị thanh lý, tài sản bị xóa sổ. Hiện nay, ngày càng nhiều người dùng thích sử dụng các giao thức vay mượn để khai thác stablecoin, thậm chí là vòng lặp đòn bẩy để tăng lợi nhuận. Nhưng vấn đề là: nhiều người sẽ sử dụng tài sản "có giá gần như giống nhau" để thế chấp vay lẫn nhau, chẳng hạn như dùng USDe để thế chấp vay USDC, dùng wstETH để thế chấp vay wETH. Mọi người nghĩ rằng điều này về cơ bản là "cặp ổn định" về tài sản, không thể xảy ra vấn đề - vì không phải chỉ là hình thức đóng gói khác nhau sao? Thực tế bạn có thể gặp hai tình huống: Tình huống 1: "Stablecoin không ổn định chút nào" Stablecoin bạn dùng để thế chấp có thể vì tính thanh khoản, cơ chế đổi lại, hoặc giao thức bị hack mà dẫn đến việc mất neo. Khi oracle nhận được tín hiệu "mất neo" từ bên ngoài, nó sẽ thông báo cho giao thức: "Giá trị tài sản thế chấp của người dùng đang giảm dần". Khi mức độ mất neo ngày càng lớn, vị thế vay mượn của người dùng sẽ vì sự giảm giá trị của tài sản thế chấp mà dẫn đến LTV tăng lên, cuối cùng bị giao thức thanh lý. Tình huống 2: "Stablecoin quá ổn định" Một số giao thức sẽ mặc định rằng một số stablecoin sẽ không bao giờ mất neo vì lý do tăng cường hiệu suất sử dụng, giảm chi phí, v.v., có vẻ như bảo vệ người dùng, nhưng thực tế vẫn tiềm ẩn nhiều nguy cơ. Nhà phát hành stablecoin Usual đã dạy cho mọi người một bài học. Trong giao thức vay mượn Morpho, có một thiết lập là "dù có chuyện gì xảy ra bên ngoài giao thức, USD0++ do Usual phát hành làm tài sản thế chấp, và tài sản vay USDC sẽ luôn được coi là có tỷ lệ giá trị 1:1". Điều này sẽ tạo cho người dùng ảo tưởng rằng: ngay cả khi USD0++ giảm xuống 0 bên ngoài giao thức Morpho, vị thế vay mượn của người dùng cũng sẽ không bị thanh lý vì sự giảm giá trị của tài sản thế chấp. Và thực tế, một khi mất neo, trong khi giao thức vẫn "giữ nguyên như không có gì xảy ra" duy trì tỷ lệ neo 1:1, sẽ dẫn đến: > Bên vay rút thanh khoản ra khỏi thị trường; > Tỷ lệ sử dụng thanh khoản tăng nhanh, dẫn đến lãi suất cũng tăng vọt; > Lãi suất chưa trả tích lũy nhanh chóng, mức LTV tăng lên; > Không trả nợ sẽ phải đối mặt với rủi ro bị thanh lý. Ngoài rủi ro thiết kế cơ chế và sử dụng, oracle còn là "khách quen" của các cuộc tấn công hacker. Ví dụ, vào đầu năm 2025, sàn giao dịch phi tập trung KiloEx đã bị hacker kiểm soát quyền truy cập oracle, dẫn đến giá token bị thay đổi tùy ý, cuối cùng gây ra thiệt hại 7,5 triệu USD. "Kết luận" Oracle không phải là nhân vật chính của DeFi, nhưng là nhân vật quyết định kết thúc câu chuyện. Hiểu rõ cơ chế của nó, nhận thức được giới hạn của nó, bạn mới có thể ứng phó trước khi thanh lý xảy ra. Tuyên bố miễn trừ trách nhiệm: Nội dung bài viết này chỉ nhằm mục đích giáo dục và phổ biến kiến thức, không cấu thành bất kỳ lời khuyên đầu tư hay tài chính nào; Các giao thức DeFi có rủi ro thị trường và rủi ro kỹ thuật cao, và giá trị tài sản kỹ thuật số và tỷ suất sinh lợi có sự biến động lớn, tham gia đầu tư tài sản kỹ thuật số và các giao thức DeFi có thể dẫn đến mất toàn bộ số tiền đầu tư; xin độc giả tự tìm hiểu và tuân thủ các luật và quy định liên quan tại địa phương trước khi tham gia bất kỳ giao thức DeFi nào, thực hiện đánh giá rủi ro và thẩm định kỹ lưỡng, và quyết định một cách thận trọng.