Tezos, ağ katılımcıları ve akıllı sözleşmeler arasında P2P işlemleri destekleyen açık kaynaklı bir Hisse Kanıtı (PoS) blok zinciri ağıdır. Günümüzde blok zinciri sektöründe en çok tercih edilen yönetim modeli olan merkeziyetsiz yönetim modelinin öncüsüdür. Tezos’un mainnet’i, Eylül 2018’de 228 milyon $ fon toplayan rekor düzeyde ilk coin arzıyla (ICO) kullanıma sunulmuştur.
Tezos, aynı zamanda “kendi kendini düzenleyen” blok zinciri olarak da bilinir ve kullanıcıların yönetişim sisteminde önemli roller üstlenmesine olanak tanır. Ağ, aynı zamanda, işlemlerin doğrulanması ve yönetişimle ilişkili etkinliklerin yürütülmesinde ağ çapında mutabakata ulaşmak için daha çevre dostu bir yöntemin geliştirilmesini de sağlamıştır.
Bir akıllı sözleşmede en az 6.000 XTZ tokeni stake eden (Tezos ekosisteminde “pişirme” olarak da bilinir) herhangi bir ağ katılımcısı deşiklik teklifinde bulunabilir ve bu teklifler daha sonra topluluğun “fırıncıları” tarafından oylanır. Her teklif, bir test ağında güvenlik açısından test edilmeden önce üç tur oylamaya tabi tutulur. Teklif testi geçerse ve oylama süresi sonunda hâlâ çoğunluğun oyunu alırsa ana ağa eklenir.
Bu yönetişim sistemi, önemli değişiklik kararlarının uygulanmadan önce ağ katılımcıları tarafından oylanarak ağın diğer blok zinciri ağlarından daha merkeziyetsiz şekilde çalışmasını sağlama fikrine dayanır. Ayrıca bu tür bir yönetişim sistemi, bir blok zincirinin çatallanma olasılığını da azaltabilir.
XTZ Fiyatı ve Token Ekonomisi
Bu yazının kaleme alındığı sırada, toplam 930,5 milyon XTZ arzının yaklaşık 910 milyonu dolaşımdadır. Sınırsız arza sahip olduğu için enflasyonist bir tokendir.
Her dakika yaklaşık 80 yeni XTZ tokeni piyasaya sürülmekte ve bu da yıllık %5,4 civarında bir enflasyon oranına tekabül etmektedir. Arza sürekli olarak daha fazla tokenin eklenmesi dikkate alındığında XTZ fiyatının zaman içinde düşeceği öngörüsünde bulunulabilir. Proje ekibi bu durumu engellemek için dolaşımdaki XTZ arzını kalıcı azaltmak için çeşitli yöntemler geliştirmiştir. Protokol, özellikle kötü niyetli davrandığı tespit edilen fırıncıları engelleyip stake sermayelerinin bir kısmını veya tamamını yakmaktadır. Ayrıca, her bir KT1 hesabı veya devredilen XTZ’yi tutmak için bir akıllı sözleşme oluşturulduğunda XTZ yakılır.
Dolaşımdaki XTZ token sayısının büyüklüğüne rağmen, yalnızca çok az sayıda XTZ tokeni halka açıktır çünkü Nisan 2021 itibarıyla dolaşımdaki XTZ tokenlerinin yaklaşık %80’i stake ödülü kazanmak için kilitlenmiştir. Çoğu kişi, XTZ arzındaki düşüşün Tezos fiyatı üzerinde olumlu bir etki oluşturacağına inanmaktadır.
Tezos mainnet’inin kullanıma sunulmasından sonra 763.306.929,68 XTZ tokeni piyasaya sürülmüş ve aşağıda belirtildiği gibi dağıtılmıştır:
-Arzın %79,59’u ilk coin arzı (ICO) katılımcıları arasında paylaşılmıştır.
-%0,41 erken aşama yatırımcılarına, danışmanlara, yüklenicilere ve destekleyicilere verilmiştir.
-Dynamic Ledger Solution arzın %10’unu almıştır.
-%10 Tezos Vakfı’na verilmiştir.
Kurucular Hakkında
Tezos finans alanında çalışan karı koca ekip Arthur ve Kathleen Breitman tarafından kurulmuştur. Matematik ve bilgisayar bilimi alanında altyapısı bulunan Arthur, Morgan Stanley bünyesinde niceliksel finans alanında çalışırken karısı da bir hedge fonuna danışmanlık yapmıştır. İkili Tezos fikrini 2014 yılında düşünmüş ve 2015 yılında Tezos platformunu geliştirmek için kurulan startup Dynamic Ledger Solutions Inc ile geliştirme çalışmaları başlamıştır.
Tezos Vakfı 2016 yılında Tezos blok zincirinin tanıtımını ve geliştirilmesini destekleyen Johann Gevers’in yardımlarıyla kurulmuştur. Haziran 2017’de Brietmans Tezos Vakfı ile iş birliği içinde bu zamana kadar gerçekleştirilen en başarılı ilk coin arzlarından (ICO) birine imza atmıştır. ICO tamamlanana kadar, proje yaklaşık 232 milyon dolar değerinde Bitcoin ve Ethereum toplamayı başarmıştır. Ancak, Breitmans ve Tezos Vakfı’nın o zamanki başkanı Johann Gevers arasındaki bazı iç anlaşmazlıklardan dolayı tokenlerin yatırımcılara dağıtılması beklenenden daha uzun zaman almıştır.
Eylül 2018’de Gevers ve bir başka Tezos Vakfı yönetim kurulu üyesinin istifasından sonra Token blok zincirinin mainnet sürümü kullanıma sunulmuştur.
2018 yılında kullanıma sunulduğu zamandan bu yana Tezos, ortalama internet kullanıcıları tarafından tanınan kripto firmaları ve markalarıyla ortaklıklar kurmayı amaçlamıştır. Tezos’un en başta gelen ortaklıklarından biri McLaren Racing ile yaptığı ortaklıktır. Haziran 2021’de McLaren Racing, Tezos’un resmi blok zinciri sponsoru olduğunu duyurmuştur. The British motor yarış takımı da Tezos tarafından sağlanan NFT teknolojisiyle heyecan verici bir taraftar deneyimi sağlamayı planladıklarını açıklamıştır.
McLaren Racing ile kurduğu ortaklığın yanı sıra, Tezos aralarında Red Bull, Manchester United, Ubisoft ve Team Vitality’nin de yer aldığı diğer yüksek profilli markalarla da çeşitli anlaşmalara imza atmıştır.
Tezos Hakkında Öne Çıkanlar
1. Tenderbake Yükseltmesi
Nisan April 2022’de Tezos blok zincirinde önemli bir yükseltme gerçekleşmiştir. Ithaca 2 yükseltmesi blok zinciri protokolünün “Emmy” olarak adlandırılan madencilik protokolünü blok sürelerini kısaltmak, işlemleri hızlandırmak ve uygulamaların platformda daha sorunsuz çalışmasını sağlamak amacıyla Tendermint mekanizmasından esinlenen “Tenderbake” ile değiştirmiştir. Ithaca 2 aynı zamanda Ethereum Sanal Makinesi (EVM) için roullup’lar ve WebAssembly uyumluluğu gibi yeni ağ ölçeklenebilirlik özelliklerini de kullanıma sunmuştur. Yükseltme aynı zamanda fırıncı olmak için gereken XTZ token miktarını da 8.000’den 6.000’e düşürmüştür.
2. Rarible Entegrasyonu
Dünyanın en büyük NFT pazar yerlerinden biri olan Rarible, platformunu Aralık 2021’de entegrasyon sağladığı üçüncü blok zinciri olarak Tezos blok zincirini platforma entegre etmiştir. Entegrasyon sayesinde Tezos’a özgü, değiştirilemez tokenler (NFT’ler) artık Rarible’da alınıp satılabilir. Bu olayı kutlamak için Rarible ve Tezos, Blazing Futures adında bir NFT koleksiyonu çıkarmıştır.
3. Manchester United Sponsorluğu
10 Şubat 2022’de dünyanın en büyük kulüplerinden biri olan Avrupalı futbol kulübü Manchester United, Tezos ile çok yıllık sponsorluk anlaşmasını duyurmuştur. Bu anlaşmaya göre, çeşitli antrenman setlerinde Tezos markası yer alacaktır. Sözleşme tutarının yıllık 27 milyon dolar olduğu söylenmektedir. Tezos daha öncesinde de Formula Bir’in McLaren Racing ve Major League Baseball’un New York Mets takımlarıyla benzer anlaşmalara imza atmıştı.
